Het Lustrumjaar is dan wel afgesloten, het gekozen thema van dat jaar staat nog steeds hoog op de agenda: ‘Jong en vernieuwend’. In dat kader gaan we de komende periode ons repertoire weer uitbreiden met diverse moderne liederen die wij passend vinden bij ons koor en bij de huidige tijd.
Eén van die liederen die nieuw in ons repertoire is gekomen is ‘Freiheit’ van Marius Müller-Westernhagen. In deze rubriek zullen we proberen dit lied verder uit te diepen.
Het lied “Freiheit” is een iconische rockballade van de Duitse zanger en songwriter Marius Müller-Westernhagen (vaak kortweg “Westernhagen” genoemd). Het verscheen voor het eerst in 1987 op zijn gelijknamige album Westernhagen, maar werd pas echt een hit als liveversie in 1990, vlak voor de Duitse hereniging. Het nummer is gecomponeerd door Westernhagen samen met Claudio Bucher en Michael Kurth, en de tekst is volledig van Westernhagen zelf.
Het is een emotioneel geladen stuk over de menselijke hunkering naar vrijheid, maar met een kritische ondertoon over hoe vrijheid vaak illusoir of kwetsbaar is.
Songtekst met vertaling:
| Die Verträge sind gemacht Und es wurde viel gelacht Und was Süßes zum Dessert Freiheit, Freiheit Die Kapelle, rumm ta ta Und der Papst war auch schon da Und mein Nachbar vorneweg Freiheit, Freiheit Ist die einzige, die fehlt Freiheit, Freiheit Ist die einzige, die fehlt Der Mensch ist leider nicht naiv Der Mensch ist leider primitiv Freiheit, Freiheit Wurde wieder abbestellt Alle die von Freiheit träumen Sollen’s Feiern nicht versäumen Sollen tanzen auch auf Gräbern Freiheit, Freiheit Ist das einzige was zählt Freiheit, Freiheit Ist das einzige was zählt | De contracten zijn getekend En er werd veel gelachen En iets zoets als toetje Vrijheid, vrijheid De band, rumm ta ta En de paus was er al En mijn buurman vooraan Vrijheid, vrijheid Is het enige wat nog ontbreekt Vrijheid, vrijheid Is het enige wat nog ontbreekt Helaas zijn mensen niet naïef Helaas zijn mensen primitief Vrijheid, vrijheid Werd weer afgelast Iedereen die droomt van vrijheid Zou de festiviteiten niet mogen missen Zou ook op graven moeten dansen Vrijheid, vrijheid Is het enige wat telt Vrijheid, vrijheid Is het enige wat telt |
De betekenis van de tekst
De lyrics beschrijven een scène van een feestelijke bijeenkomst na het sluiten van “verdragen” (Die Verträge sind gemacht), waar gelachen wordt en er een zoet dessert volgt – maar de vrijheid zelf ontbreekt. De kapel speelt opzwepend muziek (rum-ta-ta), de paus is erbij, en zelfs de buurman doet mee, wat een ironische, bijna cynische toon zet. Het refrein hamert erop: “Freiheit, Freiheit / Ist die einzige, die fehlt” (Vrijheid, vrijheid / Is de enige die ontbreekt).
Later verschuift het naar: “Freiheit, Freiheit / Ist das Einzige, was zählt” (Vrijheid, vrijheid / Is het enige wat telt). De kernbetekenis draait om de absoluutheid van vrijheid als hoogste waarde, maar ook om de frustratie dat mensen die niet echt bereiken. Westernhagen beklaagt het verlies van vrijheid: de mens is “niet naïef, maar primitief” en vrijheid wordt “weer afgeschaft” (wurde wieder abbestellt). Het einde roept op tot viering en dansen “ook op graven” (sollen tanzen auch auf Gräbern), wat verwijst naar de offers die vrijheid kost en de noodzaak om het te vieren ondanks tragedies. Het is geen puur vrolijk lied, maar een pleidooi voor echte, ongehinderde vrijheid – persoonlijk, politiek en existentieel. In bredere zin symboliseert het de sehnsucht (verlangen) naar bevrijding van onderdrukking, illusies en valse beloften.
Hoewel het lied universeel is, werd het later geïnterpreteerd als kritiek op schijnvrijheden, zoals contracten of politieke akkoorden die vrijheid beloven maar niet waarmaken. Westernhagen zelf noemde het een “diffuse illusie” en benadrukte dat vrijheid niet vanzelfsprekend is.
De achterliggende gedachte en ontstaansgeschiedenis
Westernhagen schreef “Freiheit” tijdens een verblijf in Parijs in 1987, geïnspireerd door een citaat van de historicus F.A. Hayek (of mogelijk bredere reflecties op revoluties, zoals de Franse Revolutie). Hij had niet de Val van de Berlijnse Muur of de Duitse hereniging in gedachten – dat kwam pas later. In een interview met Der Spiegel (2016) zei hij: “Ik dacht niet aan de Muurval of de ‘Wende’ (de Duitse omwenteling). Het lied toont hoe artistieke producten een eigen leven kunnen leiden.” De oorspronkelijke intentie was een persoonlijke reflectie op de menselijke conditie: hoe vrijheid vaak een “hoer” is die iedereen teleurstelt, en hoe mensen feesten terwijl de kern ontbreekt.
Toch nam het lied een eigen leven aan. In 1989, tijdens de ‘Wende’, werd de liveversie uit de Westfalenhalle in Dortmund een hymne van de hereniging. Ondanks de klaaglijke toon over gemiste vrijheid, symboliseerde het de euforie en hoop van Oost-Duitsland op bevrijding van de DDR-dictatuur. Het werd een symbool van eenheid en de “exuberantie van het moment”, maar ook een waarschuwing dat vrijheid niet gegarandeerd is. Westernhagen was verrast: hij zegde veel herenigingsfeesten af omdat hij het niet als een “Wiedervereinigungssong” zag, en zong het jaren niet live.
Later evolueerde de betekenis verder. In de jaren 2010 werd het gebruikt in contexten als datenschutz (privacy) na de NSA-affaire, en tijdens de Covid-19-pandemie (rond 2020-2022) adopteerden “Querdenker”-demonstranten (anti-lockdownprotesten) het als protestlied tegen maatregelen. Westernhagen distantieerde zich daarvan expliciet: hij postte een foto van zijn vaccinatie met de caption “Freiheit”, om te benadrukken dat echte vrijheid volgens hem niet egoïstisch of anti-maatschappelijk is. Hij ziet het als een lied dat hoop en kracht geeft, maar waarschuwt voor misbruik.
Samenvattend is de achterliggende gedachte een kritische viering van vrijheid als essentie van het leven, geboren uit persoonlijke inspiratie maar gegroeid tot een cultureel icoon. Het herinnert eraan dat vrijheid kwetsbaar is en vaak pas waardevol wordt door strijd en offers. Vandaag de dag blijft het relevant in debatten over persoonlijke rechten, politiek en samenleving, en wordt het nog steeds als tijdloos beschouwd.
Hoewel het lied niet in de Nederlandse hitlijsten heeft gestaan, geniet het toch een grote bekendheid in Nederland. Het nummer heeft wél in de Duitse hitlijsten gestaan. De liveversie van het nummer, opgenomen in de Westfalenhalle in Dortmund, bereikte in 1990 de nummer 38 in de Duitse Singlecharts (Media Control Charts, nu GfK Entertainment Charts). Hoewel het geen top-10 hit was, werd het lied enorm populair als een cultureel anthem, vooral rond de tijd van de Duitse hereniging (1989-1990). De populariteit kwam meer door de emotionele en symbolische impact dan door een hoge chartpositie.
